ประเทศจีนเป็นประเทศแรกที่เกิดการแพร่ระบาดของไวรัสโคโรน่าสายพันธุ์ใหม่ หรือ COVID-19 ก่อความเสียหายทั้งทางสุขภาพและเศรษฐกิจ ในช่วงที่มีการระบาดรุนแรงและหลายเมืองของจีนต้องถูกล็อคดาวน์ (lockdown) มีการประมาณว่า ช่วงที่คนจีนถูกล็อคดาวน์มากสุด มีประชากรมากถึง 760 ล้านคนที่ต้องอาศัยอยู่แต่ในบ้าน ห้ามออกนอกที่พัก ซึ่งคิดเป็นมากกว่าครึ่งของประชากรจีนทั้งหมด
การผ่านพ้นช่วงเวลาดังกล่าวของประเทศจีนมาได้ เป็นบทเรียนที่น่าสนใจ ทั้งต่อคนทั่วไปและธุรกิจต่างๆ ว่าปรับตัวอย่างไร เช่นเดียวกับสถานการณ์ของไทยในปัจจุบันที่รัฐบาลไทยออกคำสั่งห้ามธุรกิจจำนวนมากเปิดดำเนินการ เช่น ห้างสรรพสินค้า ร้านอาหารแบบเปิดให้รับประทานในร้าน และกิจการอื่นๆ อีกหลายประเภท จนกล่าวได้ว่าหลายกิจการที่สายป่านสั้นแทบไม่สามารถดำเนินกิจการ ดูแลพนักงานได้ เพราะเหลือยอดขายเพียง 10-20% จากช่วงเวลาปกติเท่านั้น
บทความชิ้นนี้จะนำเสนอว่า ในช่วงเวลาที่ประเทศจีนล็อคดาวน์ คนจีนส่วนใหญ่ซื้อสินค้าประเภทใด สินค้าอะไรได้รับโอกาสจากช่วงวิกฤตนี้
อาหาร
พบว่าอาหารสด ผัก ผลไม้ เนื้อสัตว์ยังขายดีอยู่ อาหารและเครื่องดื่มคุณภาพดีจากต่างประเทศขายได้ดีขึ้น อาหารที่มีคุณภาพสูง ผู้บริโภคเชื่อถือเรื่องความสะอาดก็ขายดี นอกจากนี้ผลจากการอยู่บ้านมากขึ้น ก็ทำให้อุปกรณ์เครื่องครัวประเภทต่างๆ ขายดีขึ้นด้วย
ในประเทศไทย จากการสอบถามผู้ประกอบการขายเบเกอรี่ เช่น ขนมเค้กบางราย ให้ข้อมูลว่า ยอดขายในช่วงนี้ดีขึ้น เนื่องจากลูกค้าสั่งให้ส่งไปเพื่อแสดงความยินดีต่อกันมากขึ้น ทดแทนการไปแสดงความยินดีด้วยตัวเอง
หรืออย่างที่เราเห็นในโซเชียลมีเดีย คนรู้จักและเพื่อนเราจำนวนมากกลายเป็นเชฟจำเป็น ทั้งทำอาหารรับประทานเองเพื่อลดความเสี่ยงติดเชื้อจากการไปซื้ออาหารนอกบ้าน ทำเพื่อฆ่าเวลา หรือทำเพื่อเล่นกับลูก จนหลายคนต้องสั่งซื้ออุปกรณ์ครัวเพิ่มจากที่มีอยู่
อุปกรณ์หรือสื่อเพื่อความบันเทิง
สืบเนื่องจากคนต้องอาศัยอยู่ในที่พัก ออกไปไหนไม่ได้ จึงมีแนวโน้มหาความบันเทิงในที่พักอาศัยเพิ่มขึ้น อุปกรณ์และกิจกรรมเพื่อสร้างความบันเทิงในบ้านพักจึงได้รับความนิยม ตัวอย่างธุรกิจที่ได้รับโอกาสจากการล็อคดาวน์ เช่น ธุรกิจเกม เกมออนไลน์ สอนอาหารออนไลน์ สอนเต้นออนไลน์ แม้กระทั่งทัวร์เยี่ยมชมสถานที่สำคัญหรือมีชื่อเสียงออนไลน์ อย่างพิพิธภัณฑ์ บางครอบครัวจ่ายเงินซื้อเกมใหม่ในมือถือ บางครอบครัวซื้อโทรทัศน์ใหม่เพื่อชมรายการบันเทิงหรือเล่นเกม จากเดิมที่ไม่เคยมีเวลาอยู่บ้าน ไม่มีกิจกรรมในเรื่องเหล่านี้
สื่อด้านการศึกษา กีฬา และการดูแลสุขภาพ
ประชาชนบางส่วนอาศัยช่วงเวลาล็อคดาวน์ในการหาความรู้หรือพัฒนาตัวเอง ทั้งในแง่ความรู้ทางวิชาการ ความรู้ทางสุขภาพ ทั้งดูแลสุขภาพตัวเองและครอบครัว ตลอดจนเพิ่มพูนทักษะประเภทต่างๆ ห้องเรียน/คอร์สเรียนออนไลน์ได้รับความนิยมเพิ่มขึ้น การสอนออกกำลังกายออนไลน์เป็นที่ยอมรับในกลุ่มผู้รักการออกกำลังกาย แต่ไม่สามารถไปสถานออกกำลังกายได้ เนื่องด้วยสถานออกกำลังกายถูกสั่งให้ปิดบริการช่วงล็อคดาวน์ คอร์สสอนออกกำลังกายที่บ้านมีหลากหลาย ไม่ว่าจะโยคะ weight training มีทั้งที่ต้องใช้อุปกรณ์ออกกำลังกายเฉพาะ หรือไม่ต้องใช้อุปกรณ์ก็ได้
ธุรกิจบริการประเภท จัดส่ง (delivery) และออนไลน์
เนื่องจากไวรัสโคโรน่าแพร่เชื้อผ่านการสัมผัสหรือติดต่อ เพื่อลดโอกาสติดเชื้อ การอยู่บ้าน ไม่ไปที่ชุมชุมจึงช่วยลดความเสี่ยงได้ คนจำนวนมากจึงใช้การอยู่บ้านและสั่งสินค้าให้คนนำมาส่งถึงบ้านแทน นอกจากนี จากการที่ประเทศจีนเข้มงวดเรื่องจำกัดจำนวนคนในแต่ละสถานที่ ร้านขายอาหารและของชำส่วนใหญ่จำกัดคนเข้าไปในแต่ละครั้ง คนไปซื้อจึงต้องต่อคิวรอเป็นเวลานาน ความไม่สะดวกเช่นนี้เป็นปัจจัยกระตุ้นให้คนสั่งซื้อสินค้าผ่านระบบ delivery มากขึ้น มีรายงานบรรยายสถานการณ์ในประเทศจีนช่วงหลายเมืองถูกล็อคดาวน์ว่า บนท้องถนนมีแต่รถมอเตอร์ไซค์ที่บริการรับส่งสินค้าวิ่งกันขวักไขว่
มีข้อมูลพบว่า ระหว่างวันที่ 26 มกราคม – 8 กุมภาพพันธ์ 2563 หรือสัปดาห์แรกที่อู่ฮั่นปิดเมือง และหลายเมืองของจีนมีมาตรการจำกัดการเดินทางเข้มข้นขึ้น บริษัทขายและส่งอาหารชื่อว่า Ele.me ธุรกิจในเครืออาลีบาบา รายงานยอดขายเพิ่มขึ้นในทุกสินค้า เช่น อาหารแช่แข็งเพิ่มขึ้น 600% อาหารสัตว์เพิ่มขึ้น 500% อาหารสดเพิ่มขึ้น 181% เครื่องดื่มเพิ่มขึ้น 101% ของขบเคี้ยวเพิ่มขึ้น 82%
เช่นเดียวกับผลสำรวจในไทยถึงพฤติกรรมสั่งอาหารออนไลน์ โดยสำนักงานพัฒนาธุรกรรมทางอิเล็กทรอนิกส์ (สพธอ.) ระหว่างวันที่ 5 – 15 มีนาคม 2563 พบว่า ผู้ใช้งานมากสุดคือ กลุ่ม Gen Y (อายุ 19-38 ปี) รองลงมาคือกลุ่ม Gen X (อายุ 39-54 ปี) ทั้งนี้ผลสำรวจพบว่า ความกังวลต่อ COVID-19 เป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้คนสั่งอาหารออนไลน์ คิดเป็นสัดส่วนถึง 33.96%
ผู้ให้บริการบางแพลทฟอร์มในไทยให้ตัวเลขว่ายอดบริการส่งอาหารช่วง COVID-19 เติบโตกว่าปกติถึง 3 เท่า
ธุรกิจด้านสุขภาพ
ร้านขายยามียอดขายเพิ่มขึ้น สินค้าดูแลสุขภาพ ขายได้ดีขึ้น เช่น อาหารเสริม ไวตามิน อุปกรณ์ป้องกัน เช่น หน้ากากอนามัย อุปกรณ์วัดอุณหภูมิร่างกาย แม้กระทั่งการให้บริการทางการแพทย์ออนไลน์ก็ได้รับความนิยมมากขี้น เพื่อลดการไปโรงพยาบาล เผชิญความคับคั่ง เสี่ยงติดเชื้อ ตลอดจนสงวนทรัพยากรสำหรับรับมือผู้ป่วย COVID-19 ตัวอย่างบริการการแพทย์ออนไลน์เช่น ปรึกษาแพทย์ผ่านช่องทางออนไลน์ (telemedicine) การจ่ายยาแบบส่งถึงบ้าน การตรวจสอบอาการของโรคด้วยตัวเองผ่านออนไลน์
นอกจากนี้ ในสถานการณ์ที่คนส่วนใหญ่ไม่อยากรู้สึกป่วย แม้เป็นหวัดนิดหน่อยก็ตาม เพราะต้องกังวลว่าเป็น COVID-19 หรือไม่ ทำให้ธุรกิจประเภทให้ไวตามินและอาหารเสริมทั้งแบบรับประทานและฉีด ได้รับความนิยมเพิ่มขึ้น
อุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ และอุปกรณ์ไฟฟ้า
อุปกรณ์อำนวยความสะดวกภายในบ้าน เช่น อุปกรณ์ช่วยทำความสะอาด อุปกรณ์ช่วยลดการต้องออกไปใช้บริการนอกบ้าน อุปกรณ์เสริมสุขอนามัยต่างๆ พบว่าขายดีขึ้น เช่น เครื่องพ่นเจลแอลกอฮอล์ล้างมืออัตโนมัติ ที่ช่วยลดความเสี่ยงติดเชื้อจากการใช้ร่วมกัน เครื่องล้างจานอัตโนมัติ ที่ช่วยให้ไม่ต้องเหนื่อยล้างจานเอง เครื่องอบจานชามหรืออุปกรณ์ทำความสะอาดเพื่อฆ่าเชื้อ เครื่องซักผ้าและอบผ้าสำหรับใช้เองในบ้าน จากเดิมบางครัวเรือนใช้บริการเครื่องซักผ้าหยอดเหรียญหรือบริการซักรีดจากธุรกิจผู้ให้บริการ หุ่นยนต์ดูดฝุ่น ที่ช่วยประหยัดเวลาทำความสะอาด เครื่องฟอกอากาศหรืออุปกรณ์ฆ่าเชื้อต่างๆ
อย่างไรก็ตาม ลูกค้าส่วนใหญ่ใช้วิธีสั่งซื้อแบบออนไลน์ มีการประเมินว่า ยอดขายเครื่องใช้ไฟฟ้าในไตรมาสแรกของจีนปีนี้อยู่บนออนไลน์มากถึง 70% สถานการณ์ COVID-19 เป็นตัวเร่งให้ผู้ขายเครื่องใช้ไฟฟ้าต้องเพิ่มศักยภาพการขายออนไลน์มากและไวขึ้น
ธุรกิจที่ช่วยลดต้นทุนการจัดการสำนักงานและสนับสนุนการทำงานจากบ้าน
สืบเนื่องจากมาตรการให้ทำงานจากบ้าน หรือ work from home ถูกใช้มากขึ้น บริการใดที่เอื้อให้การทำงานจากบ้านมีประสิทธิภาพขึ้น ลดต้นทุนการบริหารจัดการสำนักงานได้ หรือบริการปรับปรุงสำนักงานให้เอื้อต่อการทำงานในยุค COVID-19 ได้ บริการเหล่านั้นย่อมเป็นที่นิยม ตัวอย่างเช่น บริการปรับปรุงพื้นที่สำนักงานให้เป็นสัดส่วน ให้พนักงานที่ต้องมาทำงานที่ออฟฟิศปลอดภัยในการมาทำงาน ให้บุคคลภายนอกที่ต้องมาติดต่อสำนักงานมีความปลอดภัย ไม่เสี่ยงติดเชื้อ บริการทำความสะอาด ฆ่าเชื้อสำนักงาน บริการเก็บข้อมูลสำนักงานผ่านระบบคลาวด์ บริการจัดทำระบบ work from home ให้บริษัทต่างๆ บริการรักษาความปลอดภัยบนอินเตอร์เน็ตรองรับการทำงานจากนอกสำนักงาน แม้กระทั่งโต๊ะ เก้าอี้สำหรับนั่งทำงานที่หลายบ้านปกติไม่เคยมี เพราะไม่ต้องใช้ ปัจจุบันพอมีแนวโน้มต้องทำงานจากบ้านอีกพักใหญ่ ก็ต้องหาซื้อมาใช้
Forrester บริษัทที่ปรึกษาและวิจัยด้านธุรกิจดิจิทัล ประเมินการเติบโตของตลาดธุรกิจเทคโนโลยีปีนี้ว่า ส่วนใหญ่หดตัว ยกเว้นอุปกรณ์หรือซอฟท์แวร์ที่เกี่ยวข้องกับระบบคลาวด์หรือสนับสนุนการทำงานแบบ work from home หรือเรียนออนไลน์ที่มีโอกาสได้รับผลกระทบด้านบวกจากสถานการณ์ปัจจุบัน
วิกฤตมีโอกาสซ่อนอยู่เสมอ ท่ามกลางสถานการณ์ COVID-19 ก็เช่นกัน เป็นโอกาสให้ธุรกิจหลายประเภทได้ประโยชน์จากพฤติกรรมการใช้ชีวิตและการทำงานที่เปลี่ยนไป ประเทศจีนในฐานะที่ผ่านห้วงเวลานี้มาก่อน เป็นบทเรียนให้เราสามารถเรียนรู้ได้
แหล่งที่มา
global.chinadaily, china-briefing, FT, SCMP, Logisticsbureau, IDC, Forbes
