กลายเป็นข่าวใหญ่ในทันทีเมื่อนักธุรกิจสัญชาติรัสเซีย ผู้สร้างแอป Telegram แอปสื่อสารที่มีผู้ใช้งานทั่วโลกถึง 950 ล้านคน แถมยังเป็นผู้ร่วมก่อตั้ง VK โซเชียลมีเดียในประเทศรัสเซียจนได้ฉายาว่า “มาร์ค ซัคเคอร์เบิร์ก” แห่งรัสเซีย ถูกจับกุมที่สนามบิน ในกรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส เมื่อวันที่ 26 สิงหาคมที่ผ่านมา
การจับกุมครั้งนี้นับเป็นอีกครั้งที่ทำให้เกิดข้อถกเถียงกันระหว่าง “เสรีภาพในการแสดงออก” และ “ความมั่นคงของรัฐ” ที่มีเส้นแบ่งบางๆระหว่างกันโดยมีเทคโนโลยีอย่าง Telegram เป็นตัวขั้นกลาง เราจะไปทำความเข้าใจกันว่าทำไมจึงเป็นเช่นนั้น และทำความรู้จักด้วยว่า Pavel Durov เป็นใคร?
Pavel Durov เป็นชาวรัสเซีย เกิดในยุคสหภาพโซเวียต แต่ใช้ชีวิตวัยเด็กเรียนหนังสือในตูริน ประเทศอิตาลี เพราะต้องตามพ่อที่ไปทำงานที่นั่น ก่อนที่จะกลับมาเรียนมหาวิทยาลัยในรัสเซีย สิ่งนี้น่าจะทำให้ Durov ได้แนวคิดสไตล์ยุโรปรวมไปถึงเรื่องของ “เสรีภาพ” ในการใช้ชีวิตมามากก็ว่าได้
ปัจจุบัน Durov เป็นนักธุรกิจวัย 39 ปีชาวรัสเซีย เคยเป็นผู้ร่วมก่อตั้ง VK (VKontakte) แอปพลิเคชั่นโซเชียลเน็ตเวิร์คแบบเดียวกับ Facebook ขึ้นมาตั้งแต่ปี 2006 จนกลายเป็นแอปที่ได้รับความนิยมเป็นอันดับ 1 ในรัสเซียความสำเร็จที่ทำให้ Durov ได้รับการขนานนามว่า “มาร์ค ซัคเคอร์เบิร์ก” แห่งรัสเซีย
VK เป็นแอปโซเชียลมีเดียที่ได้รับความนิยมคนไทยน่าจะรู้จักกันดีโดยเฉพาะหนุ่มๆ แอปนี้ถูกจัดอันดับเป็นโซเชียลมีเดียอันดับ 1 ในยุโรป และใหญ่เป็นอันดับ 2 ของโลก ล่าสุดในปี 2024 มีผู้ใช้งานมากกว่า 100 ล้านคนแล้วอย่างไรก็ตามมีชาวรัสเซียมากถึง 78 ล้านคนใช้งาน VK อยู่ เรียกได้ว่าเป็นแอปพลิเคชั่นโซเชียลมีเดียของชาวรัสเซียก็ว่าได้
แม้ Durov จะสร้างการเติบโตและร่ำรวยจากการสร้าง VK จนได้รับความนิยมแต่สุดท้าย Durov ก็ต้องออกจากตำแหน่ง CEO ของ VK ในปี 2014 หลังจาก Durov ปฏิเสธที่จะลบเพจของผู้นำฝ่ายค้านที่เป็นศัตรูทางการเมืองของ “วลาดิมีร์ ปูติน” ประธานธิบดีรัสเซีย เกิดเป็นความขัดแย้งกับผู้ถือหุ้นที่มีความเชื่อมโยงกับรัฐบาลรัสเซียในเวลานั้น ทำให้สุดท้าย Durov ก็ถูกขับออกจากตำแหน่ง CEO VK ในที่สุด
หลังจากนั้น Durov ตัดสินใจลี้ภัยออกจากรัสเซีย ได้รับสัญชาติจากหลายประเทศ และยังไม่หยุดที่จะสร้างธุรกิจขึ้นมาใหม่อีกครั้งจนเกิดเป็น Telegram ขึ้นในปี 2013 ด้วยแนวคิดหลักก็คือ “Free Speech” ทำให้ Telegram เป็นแอพพลิเคชั่นสำหรับการสร้างกลุ่มเพื่อสื่อสารกับคนหมู่มาก ที่โดดเด่นเรื่องการสื่อสารที่ไม่สามารถถูกเข้าไปแทรกแซงหรือสอดส่องจากรัฐได้ง่ายนัก ในขณะที่แพลทฟอร์มเองก็ยืนยันว่าจะไม่เปิดเผยข้อมูลของผู้ช้งานให้กับบุคคลที่ 3 รวมถึงรัฐบาลไม่ว่าจะประเทศใดก็ตาม
Telegram เติบโตขึ้นอย่างมากมายและได้รับความนิยมไปทั่วโลก ถูกใช้งานเป็นช่องทางสื่อสารจากหหลายๆกลุ่ม โดยเฉพาะกลุ่มที่กำลังต่อสู้กับรัฐหลายรูปแบบเพราะเป็นแอปที่รัฐบาลจัดการได้ยากและหลบเลี่ยงการปิดกั้นได้เสมอด้วยเทคนิค Domain Fronting แม้แต่รัฐบาลรัสเซียเองก็พยายามปิดมาแล้วในปี 2018 แต่ไม่สำเร็จต้องประกาศยกเลิกแบนในอีก 2 ปีต่อมา สุดท้ายรัฐบาลเองก็ใช้ Telegram เปิดช่อง official ของ “กระทรวงต่างประเทศ” สื่อสารกับผู้คนซะเองเลย
ด้วยจุดเด่นนี้ Telegram จึงได้รับความนิยมมากขึ้นเรื่อยๆถูกใช้เป็นช่องทางสื่อสารจากหลากหลายกลุ่ม โดยเฉพาะการสื่อสารด้วยเนื้อหาที่ อาจโดนแบนหากไปสื่อสารในแพลทฟอร์มอื่น ไม่ว่าจะเป็นกลุ่มการเมืองรูปแบบต่างๆ หรือแม้แต่ถูกใช้โดยกองกำลังยูเครนเพื่อต่อต้านกองกำลังรัสเซียในสงคราม ยูเครน-รัสเซีย ส่วน ในประเทศไทยเองก็เคยถูกใช้เป็นช่องทางสื่อสารของกลุ่มผู้ประท้วงต่อต้านรัฐบาลในช่วงเวลาหนึ่งซึ่งมีสมาชิกหลักแสนคนมาแล้ว
อย่างไรก็ตามเสรีภาพใน Telegram เคยไปไกลถึงขั้นกลุ่มกองกำลังรัฐอิสลามหรือ IS เคยใช้เป็นช่องทางสื่อสาร ก่อนที่ Telegram ก็ยอมปิดกลุ่มเหล่านั้นลงหลังเกิดเหตุ IS ก่อการร้ายโจมตีกรุงปารีสในปี 2015 ในขณะที่ปัจจุบัน Telegram ยังคงถูกวิพากษ์วิจารณ์ว่าเป็นสื่อกลางในการเผยแพร่คอนเทนต์ผิดกฎหมายมากมาย ซึ่งทาง Telegram เองก็ระบุว่ามีการไล่ลบกลุ่มที่เผยแพร่สื่อเหล่านี้ออกวันละหลายล้านชิ้นอย่างต่อเนื่อง
Telegram ได้รับความนิยมจนปัจจุบันมีผู้ใช้งานมากถึง 950 ล้านคนทั่วโลกส่งให้ Durov กลายเป็นบุคคลที่ร่ำรวยเป็นอันดับ 121 ของโลกจากการจัดอันดับของ Forbes มีความมั่งคั่งรวมมากถึง 15,500 ล้านดอลลาร์สหรัฐหรือราว 527,000 ล้านบาทแล้วในเวลานี้
ล่าสุด Durov ถูกรัฐบาลฝรั่งเศส ควบคุมตัวที่สนามบินกรุงปารีส เพื่อนำตัวไปสอบสวนในข้อหาที่ Telegram ถูกใช้เป็นฐานของกลุ่มอาชญากรรมไม่ว่าจะเป็น กลุ่มฟอกเงิน ลักลอบขนยาเสพติด รวมไปถึงสื่อลามกที่เกี่ยวข้องกับเด็ก โดยสำนักงานอัยการฝรั่งเศสให้เหตุผลว่า Durov ปฏิเสธที่จะร่วมมือในการจัดการกับช่องทางการสื่อสารในเรื่องเหล่านี้ตามที่รัฐบาลร้องขอ
การจับกุม Durov กลายเป็นข่าวใหญ่และเกิดเป็นข้อถกเถียงกันระหว่าง “เสรีภาพ” และ “ความมั่นคง” ที่ได้รับผลกระทบจากกลุ่มอาชญากรรมใน Telegram ทันที มีเสียงวิจารณ์จากบุคคลที่เคลื่อนไหวต่อต้านการเซ็นเซอร์หลายคนโดยเฉพาะ Elon Musk เจ้าของแพลทฟอร์ม X รวมถึง Rober F. Kennedy Jr. นักการเมืองชื่อดังชาวอเมริกัน
Musk แชร์คลิปสัมภาษณ์ของ Durov ที่ชื่นชมแนวทางของ X ที่ให้ความสำคัญกับเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็น พร้อมกับแคปชั่นด้วยแฮชแท็ก #FreePavel ในขณะที่ Robert F. Kennedy Jr. นักการเมืองดังชาวอเมริกัน ก็ให้สัมภาษณ์ด้วยว่า การจับกุม Durov แสดงให้เห็นว่า การออกมาปกป้อง Free Speech เป็นเรื่องเร่งด่วนมากๆแล้วในเวลานี้
เรียกว่ากลายเป็นข้อถกเถียงกันอีกครั้ง เกี่ยวกับเส้นแบ่ง ระหว่าง Free Speeh “เสรีภาพในการแสดงออก” และ “ความมั่นคง” ว่า Free Speech ควรมีขอบเขตแค่ไหนไม่ให้กระทบกับความมั่นคงของสังคมและประชาชนหมู่มาก การถกเถียงที่เคยเกิดขึ้นมาแล้วหลายครั้งกับหลายๆ แพลทฟอร์ม แต่ครั้งนี้แตกต่างออกไปเพราะจบลงด้วยการถูกจับกุมของ CEO เลยทีเดียว
